Intrapsychisch werken met Voice Dialogue bij herstel van burn-out

Zoals we in onze vorige blog al schreven, is burn-out maatschappelijk gezien een groot probleem. Daarnaast is het lastig, zo niet onmogelijk, om intrapsychisch met iemand te werken, zolang de burn-out zelf nog te veel op de voorgrond staat. In dit artikel kijken we wanneer je de behandeling wel van start kunt laten gaan en geven we een aantal tools en technieken die herstel van burn-out bevorderen en die hun wortels hebben in Voice Dialogue.

Zodra de cliënt door de grootste dip is en echt aan het herstellen is van de burn-out, ontstaat pas de mogelijkheid om samen met hem of haar te gaan kijken naar interne oorzaken voor de klachten. Het is daarbij eerst nodig dat de cliënt weer wat meer energie ervaart en hij of zij voldoende houvast heeft om de dagelijkse dingen aan te kunnen. In dit artikel laten we zien hoe je vanaf dat moment intrapsychisch kunt werken. We maken hierbij gebruik van de methodiek van Voice Dialogue (Stamboliev, 2012).

Voice Dialogue in vogelvlucht

Voice Dialogue (Stone & Stone, 1989; 1991, 1993) is met het onderliggende model van de psychology of selves een belangrijk diagnostisch instrument en kan ook helend werken. Het is een effectieve methode voor het herstellen van de energiebalans en maakt meer zelfmanagement mogelijk. Voor de introductie van Voice Dialogue moeten we teruggaan naar de tijd waarin Jung zijn theorieën formuleerde over complexen en archetypen (Jung, 1960; 1965). Sinds die periode zijn we vertrouwd met het idee dat een mens niet slechts bestaat uit één ik, maar uit een groot aantal verschillende ikken of delen (ook wel deelpersoonlijkheden, archetypen en energiepatronen genoemd).

Een ander belangrijk principe waar Stone en Stone gebruik van maken (1989) is de ordening van deze delen in polariteiten. Polariteiten zijn twee verschillende stemmen in onszelf die haaks op elkaar staan; die elkaar afstoten, maar die elkaar ook complementeren. Bijvoorbeeld: de hardwerkende kant versus de luie kant in onszelf. De ene kant van de polariteit gebruiken we om te overleven (primary selves), en bestaat uit zaken waarmee we de wereld kunnen controleren, zoals de neiging naar perfectionisme, hard werken, onze kritische vermogens en rationeel denken. Stuk voor stuk kwaliteiten die we gebruiken om het leven aan te kunnen. Een ander deel dat we gebruiken om te overleven, is het deel van ons dat aardig tegen anderen is, de zogenaamde pleaser.

Elk van deze delen, of polen, heeft een tegenovergesteld deel waarvan we ons vaak niet bewust zijn of dat we hebben onderdrukt (disowned selves). Dit noemen we de tegenpolen van de overlevingsdelen. Tegenover onze rationale overlevingskracht treffen we bijvoorbeeld een emotionele kant aan en tegenover onze dominantie en onafhankelijkheid staan onze behoeften, onze zwakheden en onze kwetsbaarheid. Overal waar je in een team ziet dat de pleaser zich als bewuste ik ontwikkeld heeft, weet je dat er ook een onderdrukte ik is, waarin bijvoorbeeld de egoïstische kant van iemand te vinden is.

Steeds weer opnieuw blijkt dat mensen in organisaties niet goed kunnen functioneren als ze deze onderdrukte delen van zichzelf niet begrijpen en deze structureel ontkennen. Dit geldt overigens niet alleen voor ons werkende leven, maar ook voor ons functioneren privé. Wanneer we alleen maar leven vanuit onze overlevingsstrategieën, zullen we op zeker moment onze balans kwijtraken en ontdekken dat we iets missen. Dit geldt voor ons als individuen, maar ook voor teams die samenwerken binnen het kader van een organisatie: als teams of afdelingen vasthouden aan een organisatiecultuur waarin alleen bepaald soort gedrag wordt gewaardeerd, zullen zij vroeg of laat vastlopen of de balans kwijtraken. We beschrijven hierna hoe een Voice-Dialoguesessie met De Harde Werker er in de praktijk uitziet. Een Voice-Dialoguesessie met De harde werker

Johan heeft veel bereikt. Hij is 35 jaar, heeft een eigen zaak opgebouwd in de communicatiesector en biedt werk aan zo’n twintig mensen. Hij wil graag hulp bij de vraag waarom hij zo vermoeid en lusteloos is en geen inspiratie meer heeft. Hij is doorverwezen door een vriend die hetzelfde heeft meegemaakt en bekend is met het werken met polariteiten. Wanneer Johan voor een eerste gesprek komt, blijkt hij erg vermoeid; mogelijk een voorstadium van burn-out. Hij is echter stabiel genoeg om intrapsychisch te werken.

We onderzoeken samen welke waarden voor hem belangrijk zijn. Het blijken er meerdere, want zijn sterk ontwikkelde kanten zijn:

• Hard werken;
• Perfectionisme;
• Verantwoordelijkheid nemen;
• Aardig gevonden willen worden

We constateren met elkaar dat deze combinatie van waarden de kans op burn-out in zich draagt en kan verklaren waarom Johan zich op dit moment zo voelt.

Hij geeft vervolgens stem aan een van zijn ontwikkelde kanten, de harde werker.

Door met deze kant in gesprek te gaan, wordt duidelijk waar de harde werker vandaan komt en wat hem motiveert. Zo is Johan straks beter in staat deze kant van zichzelf te herkennen wanneer die op de voorgrond treedt. En door deze kant stem te geven gebeurt er nog iets anders. Het onbeperkt ruimte geven aan deze kant van zichzelf (stretching) leidt na enige tijd tot zelfrelativering. Het is alsof de stem vanzelf raakt uitgepraat en zijn tegenpool tevoorschijn laat komen (zie figuur 1).

Figuur 1: Stretching techniek

Als vanzelf ervaart Johan vervolgens zijn andere, minder ontwikkelde kant. Hij voelt zich moe en verdrietig en ziet plotseling een groot zwart gat voor zich, wat wij kwetsbaarheid noemen. Hij besluit deze kant verder te onderzoeken en verder te ontwikkelen. Hij gaat meer tijd aan zichzelf wijden, vaker niets doen en ook meer alleen zijn. Dat is voor hem op dit moment een bewuste keuze. Door deze techniek in te zetten, leert hij zelf bewust en proactief voor zijn kwetsbaarheid te zorgen in plaats van dit uit te besteden aan het primaire overlevingspatroon.

In het volgende gesprek onderzoekt Johan hoe het is als hij meer thuis is en de tijd neemt voor zichzelf, dus minder sociaal actief is. Wordt hij dan nog wel aadig gevonden? Want dat was ook een van zijn waarden, het aardig gevonden worden. Hij wil proberen de balans te vinden in een gezond egoïsme. De polariteiten van Johan zetten we nog eens op een rijtje in figuur 2.

Figuur 2: Polariteiten in case Johan

De primaire kanten (de begrippen aan de linkerkant) van Johan hoeven niet te verdwijnen. Sterker nog, ze horen bij hem. Maar een teveel ervan is ook niet gezond, zo heeft hij ervaren. Het lijkt dus belangrijk om tegenwicht te vinden in de tegenpool, de rechterkant. Dit wordt mogelijk doordat Johan zich bewust is geworden van zijn kwetsbaarheid en angsten die door het overlevingspatroon beschermd werden en waar hij nu zelf voor kan zorgen. Johan besluit de weekenden voor zichzelf te houden, op zijn werk meer te gaan delegeren, kritisch om te gaan met zijn tijd (door bijvoorbeeld de hoeveelheid zakelijke etentjes te beperken) en in het algemeen meer plezier te maken.

Wil je meer weten over het herstellen van burn-out, over zogenaamde roofbouwgevoelige deelpersoonlijkheden en hoe je hiermee aan de slag kan met Voice Dialogue? Dit artikel maakt deel uit van de grotere whitepaper Hoe kan Voice Dialogue helpen bij herstel en voorkomen van een burn-out? Klik hier om deze gehele whitepaper te downloaden (met tevens een overzicht van de gebruikte literatuur in deze blog).

Over de auteurs

Anita Roelands, Registerpsycholoog NIP | Arbeid & Organisatie, gespecialiseerd in burn-out, trainer en schrijver van ’’Nooit meer burn-out!“ in drie stappen leren genieten van werk en leven’. www.roelandscoaching.nl

Robert Stamboliev, psycholoog, trainer en relatiebegeleider. Hij introduceerde Voice Dialogue in Nederland en Europa, is oprichter van het ITP en schrijver van ’’De Energetica van Voice Dialogue’. www.stamboliev.com