Tags: innovatie, leiderschap, management

De mens is niet enige experiment van de natuur

Een bos kent geen overbodige bomen, maar een supply chain wel overbodige bedrijven. Een bos ontstaat omdat bladeren zonlicht zoeken en wortels water. Een bedrijf ontstaat vanuit een idee, groeit, vaak met behulp van financiering, en wordt door geplande acties wellicht een groot bedrijf. Dat is het verschil tussen evolutie en innovatie.

Nature creates the most complex organizations, based on the most simple principles

Evolutie is ’’design without a plan’, innovation is ’’design with a plan’. Je zou kunnen zeggen dat innovatie = evolutie + ingrijpen mens. Kunst, sport, economie en technologie zijn weliswaar door mensen ’’uitgevonden’, maar zijn ook vanzelfsprekende voortzettingen van natuurlijke evolutie.

Innovatie of evolutie?

Zolang innovatie het beter doet dan evolutie, is er niets aan de hand zou je kunnen stellen. Maar het feit dat we door innovatie een habitat creëren waarin we straks zelf niet meer kunnen leven, zou je de domste fout in evolutie tot nu toe kunnen noemen. Als een boom geen zonlicht of water meer krijgt, stopt het bos met groeien. Wanneer een bedrijf niet meer levensvatbaar is proberen we het overeind te houden met leningen, aandelenuitgifte of staatssteun. Eén van de vier bronnen waarop het mis is gegaan met onze welvaartsontwikkeling (zie ook het boek Weconomics analyse, paragraaf 1.2: Waar is het fundamenteel ’’mis’ gegaan’), is de innige verhouding tussen mens en middel en het feit dat we middelen machtiger en belangrijker hebben gemaakt dan mensen. Als we daar niets aan doen, zullen we als mens minderwaardig worden ten opzichte van de hulpmiddelen die we voor onszelf gecreëerd hebben.


Beluister de bijbehorende podcast


Management is ook een hulpmiddel en innovatie die we vooral de laatste honderd jaar vorm hebben gegeven. Deze innovatie heeft ons veel welvaart gebracht, maar tegen een hoge prijs. Traditioneel management is onderdeel geworden van een systeem waarbij we niet langer voor onszelf werken, maar voor een ideologie, een systeem dat voortdurende economische groei nodig heeft. Om schulden, waarmee groei wordt gefinancierd af te lossen moéten we voortdurend groeien zodat schuldenopbouw geen probleem is. Management wordt vooral toegepast binnen bedrijven en instellingen die georganiseerd zijn als een bedrijf. We zien ’’het bedrijf’ als beste manier om werk te organiseren. Maar steeds minder mensen zijn betrokken bij de organisatie waar ze werken. Het werk is routinematig, ze worden beoordeeld op aanwezigheid, nieuwe ideeën worden sceptisch ontvangen en promoties binnen een bedrijf zijn vaak politiek gedreven.

Bedrijven worden complexer en bureaucratischer, met veel verspilling en weinig productiviteitsgroei. Veel mensen realiseren zich onvoldoende dat ’’het bedrijf’ een vorm van organiseren is die de wispelturige mens zoveel mogelijk wil uitsluiten. Onze werkorganisaties zijn ontworpen om onmenselijk te zijn, of zoals Max Weber opmerkte:

Bureaucracy develops the more perfectly, the more it is ‘dehumanized’, the more completely it succeeds in eliminating from business love, hatred, and all purely personal, irrational, and emotional elements which escape calculation.

Het bedrijf met traditioneel management is al lang niet meer de perfecte vorm om in de eenentwintigste eeuw data en kantoorwerk te organiseren. Maar als er zoveel nadelen aan zijn, waarom veranderen we dat dan niet? De praktijk is helaas weerbarstig. Veel organisaties zien fundamentele veranderingen als een virus waar ze een immuunsysteem voor hebben. Het immuunsysteem houdt veranderingen tegen omdat veranderingen niet in het belang zijn van de gevestigde orde. Ook mensen hebben een soort immuunsysteem voor veranderingen. De vraag of mens en organisatie ook een immuunsysteem hebben voor de veranderingen die de coronacrisis met zich meebrengt is nog niet duidelijk. Ik ben niet optimistisch. Zo zijn we bijvoorbeeld verslaafd aan routines, is verspilling niet altijd zichtbaar en zijn mensen zich niet bewust van hun actieve inertie, of zoals Johan Cruijff het formuleert:

Ik heb een vreselijke hekel aan iemand die beweegt, maar niet weet waar naartoe.

Er zitten veel managementlagen tussen degene die kan zien of iets wel of geen zin heeft, en degene die daarover beslists. En de bureaucratie neemt alleen maar toe. Gemiddeld is het aantal mensen in management- en staffuncties sinds de jaren tachtig verdubbeld.

Het is aantrekkelijk om ervan uit te gaan dat bureaucratie en daarmee verspilling onvermijdelijk zijn. Maar er zijn genoeg voorbeelden van bedrijven die goed presteren zonder verspilling en bureaucratie. Ze werken decentraal en zetten bijvoorbeeld technologie in om te controleren, communiceren en consistentie en eenheid te bewaken. We kunnen dus echt wel veranderen als we dat willen. Na honderden jaren monarchie komt er een revolutie en een republiek. Slaven- en kinderarbeid vinden we niet normaal en worden afgeschaft (weggeorganiseerd). De vrouw is lange tijd onderdrukt in de patriarchale cultuur, maar dat vinden we niet meer normaal. De verbrandingsmotor heeft lange tijd haar diensten bewezen, maar zijn we nu aan het wegorganiseren. Waarom zou ’’het bedrijf’ als ideaalvorm dan ook niet kunnen verdwijnen? Het is tijd om toe te geven wat we al langer weten en wat waar is: onze werkorganisaties staan op gespannen voet met onze cultuur en waarden. Dat uit zich bijvoorbeeld in milieuvervuiling, belastingontwijking, het gebruiken van onze persoonlijke data om ons koopgedrag te manipuleren, het misbruiken van economische macht of het beïnvloeden van politieke processen. Maar het ergste is misschien nog dat bedrijven onnodig onze kostbare tijd consumeren.

We zijn de laatste paar honderd jaar erg gaan leunen op innovatie en mechanisch organiseren (newtoniaans denken), waardoor evolutie en organisch organiseren meer op de achtergrond zijn gekomen. We zijn steeds verder afgedreven van de natuur en van natuurlijk organiseren. Maar wij mensen kunnen niet zonder de natuur, maar de natuur kan wel zonder ons. Darwins grootste ontdekking was ’’design without a designer’, of ’’evolution is design without a plan’. De Britse evolutiebioloog Richard Dawkins formuleert het als volgt:

Natural selection is the blind watchmaker, blind because it does not see ahead, does not plan consequences, has no purpose in view. Yet the living results of natural selection overwhelmingly impress us with the appearance of design as if by a master watchmaker, impress us with the illusion of design and planning.

Adaptieve eigenschappen van organismen kunnen verklaard worden door variatie, natuurlijke selectie en overerving. Dat principe kunnen we ook toepassen op innovatie. Innovatie kun je zien als evolutie met menselijk ingrijpen. Als heel de wereld de vrijemarktideologie als beste variatie zou selecteren en steeds van generatie naar generatie zou overdragen, zou het snel afgelopen zijn met onze menselijke beschaving. We moeten niet de illusie hebben dat de mens het enige ’’experiment’ is van de natuur. We zullen veel meer respect moeten hebben voor de natuur, ons verleden en de toekomst. We moeten afstand nemen van middelen die we gebruiken, maar meer nadelen dan voordelen hebben, we moeten ons eigen geluk in het ’’hier en nu’ niet voorop zetten en ’’willen’ moet weer voor ’’moeten’ en ’’kunnen’ komen.

Het gevaar voor een volgende pandemie zal voorlopig onder ons zijn, maar is wellicht oplosbaar met biotechnologie. Je kunt wel een muur bouwen aan de grens van Mexico, of de hele Middellandse Zee proberen te controleren op bootvluchtelingen, maar daarmee haal je de oorzaak niet weg. Als straks steeds meer mensen op de vlucht zijn omdat het te heet en vochtig is om op de bestaande locatie nog te leven, helpt een muur niet. Alleen de oorzaak aanpakken helpt dan. Onbalans is de reden dat iets gaat stromen.

Wanneer we klimaatverandering en een nieuwe pandemie beter willen beheersen, wanneer we onze welvaart duurzaam willen organiseren en oorzaken in plaats van gevolgen willen wegorganiseren, zullen we veel natuurlijker moeten gaan organiseren. We zullen niet alleen de mens dichter bij de natuur, maar ook innovatie dichter bij evolutie moeten brengen. Zo is het hulpmiddel bedrijf (corporation is afgeleid van corpus wat lichaam betekent), in de vijfde eeuw ontstaan om ’’het lichaam’ te overleven. Het doel van, deze door mensen verzonnen, geïnnoveerde, opgerichte en niet natuurlijke entiteit, was het overleven van leden van die entiteit. Als de paus overlijdt, moet de kerk verder kunnen. Vanaf de Romeinse tijd is het een rechtspersoon toegestaan te handelen alsof het een mens, een natuurlijk persoon is. Goedbedoeld, maar verworden tot een object dat voor altijd moet blijven bestaan. Continuïteit staat immers in de statuten van veel bedrijven. Maar dit idee staat haaks op de snel veranderende wereld waardoor we behoefte hebben aan nieuwe hulpmiddelen. Daarbij hebben we hulpmiddelen ’’machtiger’ gemaakt dan de mens. Wanneer een bedrijf iets strafbaars doet hoeft deze entiteit niet de gevangenis in en de deuren te sluiten. Bestuurders voelen zich ’’zeker’ in hun onnatuurlijk gedrag omdat ze afgeschermd worden door fiscalisten, accountants en juristen. Na de bankencrisis zijn er nauwelijks topbankiers in de gevangenis beland. Waarom niet: omdat ze niets illegaals gedaan hebben. Dat wil zeggen dat een rechtssysteem de gang van zaken, die geleid hebben tot de financiële crisis van 2008, faciliteren. En natuurlijk hebben banken een sterke lobby. Paul Volcker, voormalig voorzitter van de Federal Reserve Bank formuleerde het probleem scherp:

Just about whatever anyone proposes, banks will always claim it will restrict credit and harm the economy. That’s all bullshit.

We zullen daarom de relatie tussen mensen en door mensen gecreëerde hulpmiddelen, opnieuw tegen het licht moeten houden, temeer omdat we weten dat organiseren op een natuurlijke wijze een hogere overlevingskans heeft.


Lees hier het vorige artikel uit deze reeks
Extract van boek: ’’Duurzame Welvaart Organiseren’
Voor alle longreads en podcasts, zie: Weconomics website

Tags: innovatie, leiderschap, management
Je moet inloggen om een reactie te kunnen plaatsen.
Ook Interessante Artikel

Bezoeker!

Community Leden

Alle Leden >>>

Artikelen & Blogs

WORD LID

Met HRcommunity maken we het werkveld iedere dag een stukje beter en mooier. Meld je gratis aan als lid, maak verbinding, haal én breng kennis, maak je eigen ledenprofiel, connect met andere leden en meer.

PUBLICEER

Heb je een uniek en interessant artikel geschreven en denk je dat deze interessant kan zijn voor de leden van HRcommunity? Stuur deze dan in via het formulier en wij gaan er mee aan de slag.

ADVERTENTIE