Een groot deel van de platformbedrijven zal in de toekomst de werkrelatie flink onder de loep moeten nemen als ze een opdracht door een zzp’er willen laten uitvoeren. Dat blijkt uit een recente uitspraak van de rechtbank Amsterdam (ECLI:NL:RBAMS:2021:5029), waarin drie kantonrechters oordeelden dat de rechtsverhouding tussen Uber en de ’’zelfstandige’ chauffeurs aan alle kenmerken van een arbeidsovereenkomst voldoet. Hierdoor zijn de chauffeurs niet langer aan te merken als zelfstandigen, maar als werknemers met alle gevolgen van dien. Wat zijn precies de gevolgen van deze uitspraak? En gelden deze gevolgen vanaf nu voor alle platformmedewerkers of zit hier onderscheid in? Daar geven we in deze blog opheldering over.
Wat zijn platformbedrijven?
Over de hele wereld, evenals in Nederland, rukken platformbedrijven op. De reden hiervoor is de opkomst van de digitale economie, de drang van medewerkers naar zelfstandigheid en de behoefte van bedrijven aan een flexibel personeelsbestand. Een aantal bekende voorbeelden van platformbedrijven zijn: Facebook, Amazon, Helpling, Deliveroo en Uber. Voordat we de Uber zaak erbij pakken, zoomen we eerst nader in op platformbedrijven. Maar wat verstaan we precies onder dit type onderneming? Er zijn verschillende soorten en definities, maar alle platformbedrijven brengen in essentie online vraag en aanbod bij elkaar. Het kan gaan om arbeid, maar ook om andere diensten en/of goederen. In deze blog beperken we ons tot platformbedrijven die vraag en aanbod van arbeid bij elkaar brengen. In deze specifieke vorm wordt er gewerkt in een driehoeksverhouding tussen (1) het platform, (2) de zzp’er (of werknemer) en (3) de klant. Het doel van een platform is zzp’ers en klanten te verbinden via een onlinenetwerk. De meeste bieden fysiek werk op locatie, zoals maaltijdbezorging en schoonmaak, de andere bieden online werk, zoals softwareontwikkeling en vertaling.
Hoe zit het met de arbeidsrelatie van medewerkers van een platformbedrijf?
De arbeidsrelatie van medewerkers van platformbedrijven is een heikel punt. Zijn het werknemers of zzp’ers? Een werknemer valt in de regel onder een cao, heeft een sociaal vangnet en heeft recht op inspraak via een (verplichte) OR of personeelsvertegenwoordiging. Een zzp’er werkt grotendeels voor eigen rekening en risico. De meeste werkplatforms werken met zzp’ers. De vraag is of bedrijven daarmee voldoen aan de wettelijke regels voor arbeidsverhoudingen of dat er sprake is van schijnzelfstandigheid. Oftewel, zijn platformmedewerkers niet gewoon werknemers en vallen ze daarmee onder het reguliere arbeidsrecht?
De Uber-zaak
Wat was er aan de hand?
De vraag of platformmedewerkers werknemers zijn in plaats van zzp’ers is precies de vraag die in de Uber zaak werd gesteld aan de drie kantonrechters. Vakbond FNV had een zaak aangespannen tegen Uber, omdat er volgens de vakbond tussen Uber en de chauffeurs sprake zou zijn van een arbeidsovereenkomst in de zin van art. 7:610 BW. Dat Uber, zoals het bedrijf zelf stelt, slechts een platform biedt waar zelfstandige chauffeurs en hun klanten elkaar kunnen ontmoeten, klopt volgens de FNV niet. De betrokkenheid van Uber is veel groter dan het samenbrengen van vraag en aanbod van arbeid, stelde de FNV: het bedrijf organiseert de vervoersdiensten tot in detail. Zo bepaalt het algoritme van de Uber-app hoe de ritten worden verdeeld en hebben de chauffeurs geen invloed op de ritprijs. De rechters volgde dit betoog van FNV en kwamen tot het oordeel dat de chauffeurs geen zelfstandigen, maar werknemers zijn.
Modern werkgeversgezag
Wie voorgaande blogs heeft gelezen kan haast wel raden welk punt het meeste gewicht in de schaal legde in de beoordeling van …. Juist, de gezagsverhouding. Volgens de rechters zijn de chauffeurs, zodra ze gebruik maken van de Uber-app, onderworpen aan de werking van het door Uber ontworpen en eenzijdig door haar te wijzigen algoritme. Het algoritme kan alleen door Uber worden aangepast en niet door de chauffeurs. Hierdoor wordt de zelfstandigheid van de chauffeurs (ernstig) aangetast met als gevolg dat de chauffeurs daarmee onder “modern werkgeversgezag” vallen.
Gevolgen uitspraak
Het gevolg van de uitspraak door de kantonrechters is dat Uber verplicht is de cao op de arbeidsovereenkomsten van deze chauffeurs toe te passen, in de periodes dat de cao algemeen verbindend is verklaard en daarmee op alle werknemers van toepassing is. Daardoor kunnen deze chauffeurs in bepaalde gevallen, bijvoorbeeld wanneer het genoten salaris niet tot het niveau van de taxi-cao reikte, aanspraak maken op achterstallig salaris en vallen ze voortaan onder het reguliere arbeidsrecht waardoor ze o.a. ontslagbescherming genieten. Daarnaast moet Uber aan FNV een schadevergoeding van 50.000 euro betalen vanwege het niet nakomen van de cao Taxivervoer. Overigens is het nog maar de vraag of Uber zich daadwerkelijk aan het oordeel van de rechter gaat houden. Volgens het bedrijf wil het merendeel van de chauffeurs juist als zelfstandige blijven werken. Uber gaat daarom ook in hoger beroep tegen de uitspraak van de rechtbank. Als ze dat verliezen zullen ze mogelijk uit Nederland verdwijnen of noodgedwongen het model aanpassen. Afwachten dus.
De gevolgen voor de praktijk
Zijn alle platformmedewerkers werknemer geworden?
Zijn door deze uitspraak nu alle platformmedewerkers werknemers geworden of bestaan er ook verschillen tussen platformen? Er bestaat in ieder geval een groot risico voor platformbedrijven, gelet op de eerdere uitspraak van het Gerechtshof Amsterdam (ECLI:NL:GHAMS:2021:392) waarin het gerechtshof oordeelde dat de maaltijdbezorgers van Deliveroo eveneens als werknemers beschouwd moeten worden in plaats van zzp’ers. Echter, het ene platformbedrijf is het andere niet. Per geval zal bekeken moeten worden op welke manier er met platformmedewerkers wordt omgegaan. Belangrijke aandachtspunten om een dienstverband te voorkomen lijken in ieder geval de mogelijkheid om zelf te kunnen beslissen over welke diensten men aanneemt en het zelf kunnen bepalen van de prijs.
Behoefte aan duidelijkheid en regulering
Ondanks de enorme behoefte aan duidelijkheid en regulering van het begrip ’’zelfstandige’ vanuit de opdrachtgevers, blijft politieke duidelijkheid over dit onderwerp (nog) achterwege. In januari 2021 is daarom gestart met de pilot Webmodule Beoordeling Arbeidsrelatie (WAB). Opdrachtgevers kunnen anoniem de vragenlijst invullen. De uitkomst van de ingevulde vragenlijst geeft meer duidelijkheid of ze een zelfstandige mogen inhuren voor een opdracht of dat er een arbeidscontract nodig is. Er komt nog een evaluatie van de webmodule en daarna volgt de beslissing of de module definitief wordt ingezet. De pilot dient ter vervanging van de Wet DBA, die in de praktijk onvoldoende (arbeidsrechtelijke) zekerheid biedt. Verder zijn in gesprekken met verschillende sectoren verschillende knelpunt en aanbevelingen besproken. Belangrijkste knelpunten zijn de ongelijkheid in (fiscale) behandeling van werknemer en zzp’ers, het ongelijke speelveld binnen sectoren waar personeelskrapte heerst, de mogelijke flexibiliteit en het belang van meer duidelijkheid en zekerheid vooraf. De beslissing om maatregelen te treffen wordt doorgeschoven naar een nieuw kabinet.
Ook op Europees niveau gaat het over de bescherming van platformmedewerkers. PvdA-Europarlementariër Agnes Jongerius heeft een voorstel ingediend met het verzoek om de bewijslast om te draaien: platformwerkers worden automatisch werknemer en zullen niet langer individueel hun rechten moeten opeisen. Niet langer zal de platformwerker naar de rechter moet stappen als hij of zij van mening is dat er sprake is van schijnzelfstandigheid, maar het platform. Immers, uitgangspunt is dat er sprake is van een dienstverband en bij discussie hierover zal het platform moet aantonen dat dit niet zo is. Overigens is het maar de vraag of daarmee de problematiek wordt opgelost. Mijns inziens zullen er juist meer rechtszaken komen als dit voorstel doorgang vindt. Opdrachtgevers willen juist voorkomen dat er een dienstverband ontstaat, waardoor zij vaker naar de rechter zullen stappen vanwege de omgekeerde bewijslast. Tel daarbij op dat opdrachtgevers over meer financiële middelen om te procederen beschikken dan zpp’ers en u snapt mijn punt.
Conclusie
Concluderend kunnen we stellen dat op grond van recente gerechtelijke uitspraken (Uber en Deliveroo) het werken met platformmedewerkers niet geheel zonder risico is. Sterker nog, de kans dat er sprake is van schijnzelfstandigheid, en dus van een dienstverband, is gelet op de huidige vormgeving van veel (grote) platformbedrijven zeer aannemelijk. Echter, er kan niet gesteld worden dat in geval van platformwerk er per definitie sprake is van een dienstverband. Zolang er nog geen duidelijke richtlijnen vanuit de overheid worden gesteld, zal per geval bekeken moeten worden in hoeverre er sprake is van een gezagsrelatie tussen het platform en de zzp’er. De vrijheid om het werk zelf te kunnen inrichten en de prijs te bepalen, lijken op dit punt doorslaggevend. Om volledige duidelijkheid te verkrijgen lijkt vooralsnog de gang naar de rechter noodzakelijk. To be continued…
Lees hier alle andere publicaties
Artikel 1: Wie bepaalt waar en hoe je je werkzaamheden uitoefent als zzp’er
Artikel 2: Het eeuwige zzp dilemma van (schijn)zelfstandigheid onder de loep
Artikel 3: Wet- en regelgeving als kompas voor goed opdrachtgeverschap
Artikel 4: Goed opdrachtgeverschap: nog een wereld te winnen
Artikel 5: Goed opdrachtgeverschap: wie is verantwoordelijk?
Artikel 6: Goed opdrachtgeverschap: branding
Artikel 7: Intermediairs & zzp’ers
Artikel 8: Modern-werkgeversgezag: platformedewerkers
Artikel 9: Goed opdrachtgeverschap: onboarding
Artikel 10: Goed opdrachtgeverschap: mag je nu wel of niet zzp’ers opleiden?
Artikel 11: Goed opdrachtgeverschap: zzp’ers feedback geven
Dit artikel is geschreven door Sjanne Marie van den Groenendaal en Bastiaan van Rossum
