Zoals we in de eerste twee delen van deze serie al aangaven, gaat het slecht met de energie van werkend Nederland. Het is vooral stress en somberheid dat de klok slaat. We voelen ons gevangen in een tredmolen die werk heet. In cijfers uitgedrukt: slechts 18% van ruim vijfduizend ondervraagden geeft aan het naar zijn zin te hebben op het werk. Twee jaar geleden was dat nog bijna twee keer zoveel (34%). Wat is er sindsdien gebeurd dat het werkplezier zozeer onder druk heeft gezet?
Minder dan een op de vijf werknemers geeft aan het naar de zin te hebben. Bijna de helft (47%) zegt angstig, bedrukt, boos, cynisch, droevig of gefrustreerd aan het werk te zijn. En ruim een derde (35%) functioneert op een soort neutrale emotionele spaarstand, waardoor men het allemaal ’’wel best’ vindt wat er om hen heen gebeurt. Dat is bepaald geen positief resultaat. Het komt naar voren in een diepgaand onderzoek naar de energie van werkend Nederland in 2018, waarover we eerder al schreven in deel 1 en 2.
Als we het in een wat breder en internationaler perspectief plaatsen, is dit naargeestige beeld best wel te verklaren. Met name in de Angelsaksische wereld is men gewend geraakt aan droefgeestige verhalen over groeiende wanhoop op de werkvloer. Amerikaanse toestanden als voorland voor Nederland? Laten we inzoomen op de drie V’s die volgens experts negatieve gevoelens veroorzaken in Angelsaksische landen.
(1) Verwaarlozing: giftig werkklimaat
De verwaarlozing van Amerikaanse werknemers is op indringende wijze aan de kaak gesteld door de gerenommeerde Stanford-professor Jeffrey Pfeffer. In zijn boek ’’Dying for a Paycheck’ verkondigt hij de stelling dat jaarlijks maar liefst 120.000 mensen sterven als gevolg van wat je zou kunnen aanduiden als een ’’giftig werkklimaat’. In plaats van een bron van geluk en welbevinden te zijn, is werk doodsoorzaak nummer vijf, stelt de hoogleraar op basis van jarenlang onderzoek.
Werk als doodsoorzaak nummer vijf in de VS
Factoren die daarbij een rol spelen: het ontbreken van een sociaal vangnet dat de klappen van ziekte of letsel zou kunnen opvangen, de permanente dreiging van werkloosheid, de onderbetaalde en ondergewaardeerde banen die de zogenaamde ’’gig economy’ in het vooruitzicht stelt, evenals het gebrek aan management en leiderschap dat op mensen en relaties is gericht en niet zozeer alleen maar op het scoren van resultaten is gericht.
(2) Vervreemding: onzinbanen
Naast verwaarlozing speelt ook vervreemding een rol bij groeiende negatieve gevoelens op de werkvloer. Dat is de stelling die hoogleraar David Graeber, verbonden aan de London School of Economics, in zijn boek ’’Bullshit Jobs’ verkondigt. ’’Onzinbanen’ zijn vormen van werk die volgens de betrokken werknemers zelf zinloos, onnodig of schadelijk zijn en waarvan het bestaan eenvoudigweg niet valt te rechtvaardigen. Ongeveer de helft van alle werknemers geeft aan gevangen te zitten in een baan die men als vervelend en nutteloos beschouwd. En als het werk al bevalt, heb je altijd nog te maken met een baas waar je een hekel aan hebt. Of met pogingen om je werk in sneltreinvaart nutteloos te maken door onnodige bureaucratische procedures (denk aan leraren en verpleegkundigen die steeds meer tijd kwijt zijn aan het invullen van formulieren) in te voeren.
Onzinbanen zijn volgens de betrokken werknemers zelf zinloos, onnodig of zelfs schadelijk
(3) Verandering na verandering: het houdt niet op
Een derde bron van negativiteit: de alsmaar voortrazende (technologische) veranderingen. Ze maken mensen angstig en onzeker. Ze leiden tot een werkklimaat dat er vanaf de buitenkant bezien best aardig uitziet“ veelkleurige en vlot ingerichte kantoren, duizend-en-een faciliteiten om het werk zo aangenaam mogelijk te maken, feesten bij de vleet) maar die werknemers uiteindelijk tot reduceren. Niet de mens, maar de productie staat centraal, zo lezen we op veel plaatsen.
Sombersmurfen en droeftoeters
Verwaarlozing, vervreemding en voortrazende verandering zijn factoren die niet alleen door genoemde buitenlandse experts, maar ook door de geïnterviewden uit het Nederlandse onderzoek van EnergyFinder worden genoemd als oorzaken voor negatieve gevoelens op het werk. Laten we eens inzoomen op de meest recente Nederlandse cijfers. In figuur 1 laten wij de ontwikkeling van de laatste vier jaar zien. Daarbij maken wij een onderscheid tussen drie emotionele toestanden (’’knoppen’): blauw staat voor neutrale emoties (’’automatische piloot’), rood voor negatieve emoties (’’angst en boosheid’) en groen voor positieve emoties (’’blij en enthousiast’).
Uit de onderstaande figuur zien we hoezeer positieve emoties (de groene lijn) een neerwaartse glijvlucht maken en hoezeer negatieve emoties momenteel de boventoon voeren.
We horen je denken: waar hebben we die groei van al die sombersmurfen en doeftoeters aan te danken? Voelen ook wij ons op ons werk verwaarloosd? Gaan wij gebukt onder gevoelens van vervreemding? Zijn we angstig vanwege de vele veranderingen om ons heen? Voor een deel is dat inderdaad het geval. Laten we de onderzoekscijfers er eens bij halen.
- Verwaarlozing
Het gebrek aan aandacht voor personen en relaties blijkt bijvoorbeeld uit de scores over leiderschap. Het overgrote deel (59%) van de werknemers verlangt naar een leidinggevende die waardering uitspreekt en die hem of haar ondersteunt. Maar wat biedt de dagelijkse realiteit: een manager die op resultaten stuurt en die zich als regelende controleur gedraagt (69%). Au.
- Vervreemding
En hoe zit het dan met vervreemding? Minder dan de helft (47%) beschouwt het werk als een unieke mogelijkheid om te leren en slechts 55% ziet het werk als belichaming van een hoger doel. Iets meer dan de helft (56%) geeft aan enthousiast over het werk te zijn. Dit zijn percentages die aardig overeenstemmen met die van David Graeber.
- Verandering na verandering
En de druk om te veranderen, is die ook op de Nederlandse werkvloer zichtbaar? Jazeker. De door werknemers gevoelde autonomie is de afgelopen jaren gestaag gedaald: van 70% in 2015 naar 59% in 2018. Dit is opmerkelijk, gezien de vele opgewekte verhalen die over zelfsturing de ronde doen. Reden voor ons om naast de mensen uit de werkvelden (onder meer zorg, onderwijs, overheid en financiële dienstverleners, zie het kader hieronder) ook enkele experts te raadplegen.
’’Het verbaast me niet dat autonomie een belangrijke bron van negativiteit is’, zegt hoogleraar Tinka van Vuuren als we haar hierover doorvragen. ’’Enerzijds gaat autonomie gepaard met flexibilisering van de arbeid: losse contracten leiden nu eenmaal tot lagere gevoelens van autonomie.
Er wordt veel te makkelijk over autonomie gedacht en gepraat
Anderzijds wordt er veel te makkelijk over autonomie gedacht en gepraat. Vaak is het synoniem voor het weghalen van managementlagen. Maar daarbij wordt vergeten dat je voortaan van alles met je teamleden in plaats van met je manager moet afstemmen. Autonomie kan pas goed functioneren wanneer er sprake is van zelfleiderschap onder werknemers. Helaas schort het daar vaak aan’.
Tot zover dit derde deel waarin we hebben ingezoomd op de drie factoren die tot een negatief werkklimaat leiden. Misschien dat je wat depri bent geraakt van al het slechte nieuws. Daarom zullen wij in het volgende deel ingaan op de vraag wat jij en je team kunnen doen om de knop voortaan op groen te zetten. We laten je dan zien hoe je stapsgewijs softskills als powertool kunt inzetten. Vraag je in de tussentijd eens goed af met welke emoties jij en je collega’s aan het werk zijn. Als je daarbij geholpen wilt worden of wanneer je wilt kijken hoe de emotionele vlag er in jouw (deelsector) bij hangt, klik dan op de links onderaan het artikel. Je kunt ook een simpel testje doen om te kijken in hoeverre jouw werkhouding door de drie V’s wordt beïnvloed. We zijn benieuwd hoe je scoort…
MEER LEZEN OVER HET ONDERZOEK?
Wil je meer lezen over het onderzoek? Download het via de site van HRcommunity. Daar vind je tevens een link naar de podcast ’’Energie aan het werk’ waar de onderzoekers de resultaten toelichten.
DE ENERGIE VAN….. DE OVERHEID
Ben je geïnteresseerd in de cijfers van een specifieke sector? Er is inmiddels een sectorstudie voor de energie van de overheid beschikbaar. Deze kun je kosteloos opvragen via een e-mailtje aan [email protected]
DE ENERGIE VAN….. HET ONDERWIJS
Ben je geïnteresseerd in de cijfers van het onderwijs. Deze kun je kosteloos opvragen via een e-mailtje aan [email protected]
DE ENERGIE VAN….. DE ZORG
Ben je geïnteresseerd in de cijfers van zorg & welzijn Deze kun je kosteloos opvragen via een e-mailtje aan [email protected].
VERDER LEZEN IN DEZE SERIE VOOR HRCOMMUNITY
In deel 1 kon je lezen over de energiezones. Daarin lees je hoe het eraan toegaat op het raakvlak van de 3 V’s uit deel 3. De optelsom van vervreemding, verwaarlozing én verandering na verandering zorgt ervoor dat mensen