Voetballen is heel simpel, maar het moeilijkste wat er is, is simpel voetballen. – Johan Cruyff
Veel bestuurders en managers beschouwen verandering als een proces dat per definitie moeizaam verloopt. Waar resultaten zwaar bevochten moeten worden. Veranderen, zo is de overtuiging van velen, is een kwestie van ‘bloed, zweet en tranen’. Deze overtuiging is zo diepgeworteld, dat men zich weinig kan voorstellen bij ‘moeiteloos veranderen’. Dit concept leidt dan ook steevast tot spontane reacties en discussies. Tijd om hier eens bij stil te staan. Want verandering vindt altijd moeiteloos plaats, en waar het om gaat is het tot stand brengen van de voorwaarden die de juiste verandering laten ontstaan…een cruciale rol voor HR.
Een organisatie die ontstaat
Jaren geleden had ik een bijzondere ontmoeting die een van de inspiratiebronnen zou worden voor het idee van moeiteloos veranderen. Art of Living is een van de grootste non-profit- en humanitaire organisaties ter wereld. In de meer dan veertig jaar van haar bestaan zijn er wereldwijd meer dan tienduizend centra ontstaan en zijn meer dan 450 miljoen mensen geholpen in 156 landen. De missie van deze organisatie is om de wereldvrede te bevorderen, onder meer door mensen te leren hoe zij stress kunnen verminderen en innerlijke rust en welzijn kunnen ervaren. Daartoe worden programma’s aangeboden over ademhalingstechnieken, meditatie en yoga. Ook is de organisatie met talloze vrijwilligers betrokken bij humanitaire projecten over de hele wereld.
Ik was destijds op het Europese hoofdkwartier van de organisatie. Voor een project mocht ik een interview houden met de oprichter, Sri Sri Ravi Shankar. Na het interview mocht ik een dag meelopen in de organisatie. Wat direct opviel, was dat alles goed georganiseerd was en in harmonie verliep. Toen ik – als bedrijfseconoom met interesse in organisatie en management – aan mijn gastheer vroeg hoe er ‘gemanaged’ werd, was zijn antwoord: ‘Er wordt hier helemaal niets gemanaged, het ontstaat allemaal.’ Navraag leerde dat er geen functieomschrijvingen waren: iedereen vond zijn rol in de organisatie vanuit een gedeelde visie en missie en persoonlijke motivatie. ‘Wat vind je leuk om te doen en hoe zou je kunnen helpen?’ bleek de eenvoudige vraag waarmee iedereen zijn plek vond. Deze organisatie ontwikkelde en groeide in hoog tempo, en veranderde moeiteloos. Het inzicht sloeg in als een bom en ging tegen alles in wat ik als bedrijfseconoom over management had geleerd: mensen kunnen prima zonder de controlemechanismen van traditioneel management werken, ook in heel grote organisaties. Wat ervoor nodig is, is een sterke visie en missie die mensen verbindt en een cultuur waarin mensen gezien worden om wie zij zijn, elkaar vertrouwen en hun eigen weg kunnen vinden, al naar gelang hun talenten en ambities.
Door deze ervaring realiseerde ik me dat de gewenste verandering moeiteloos kan ontstaan, in harmonie met onze menselijke natuur. Het is geen ingewikkeld proces dat ‘gemanaged’ moet worden. Integendeel. Juist de drang om verandering te ‘managen’ creëert fricties, juist omdat managers vaak onvoldoende begrijpen hoe zij zelf weerstand in de hand werken. Meestal onbedoeld en onbewust. Maar toch…
Verandering is altijd moeiteloos
Verandering zelf verloopt altijd – per definitie – moeiteloos. Ook al lijkt dat vaak niet het geval. Want verandering is er voortdurend, en met name wanneer het om mensen gaat hebben wij geen controle over de verandering zelf, ook al willen wij als managers dolgraag geloven dat dat wel zo is. Waar we wel controle over hebben is onze acties. En die zetten altijd een verandering in gang. De kunst is dus om die verandering te laten ontstaan die de visie en ambities van de organisatie realiseert. Daartoe zal er binnen de organisatie aan een aantal randvoorwaarden voldaan moeten zijn. Ik beschreef er hiervoor al een paar. Het scheppen van die voorwaarden kan hard werken zijn voor managers. Maar het is wel het soort hard werken waar mensen voldoening uit halen. Om Johan Cruyff te parafraseren: veranderen gaat moeiteloos, maar het moeilijkste wat er is, is moeiteloos veranderen.
De ‘sweetspot’
Want het is de zoektocht naar de ‘sweetspot’ waardoor moeiteloze verandering op gang kan komen. Dat lijkt sterk op het op gang komen van een vliegwiel: het gaat heel geleidelijk. Het is een kwestie van doorzetten, je goed verdiepen in wat de organisatie nodig heeft en haar ook de ruimte en het vertrouwen geven. Dat begint altijd langzaam, maar doordat elk stapje van de verandering in de juiste richting plaatsvindt, ontstaat er een sneeuwbaleffect, waardoor de verandering voortdurend aan kracht en intensiteit wint.
Als de sweetspot eenmaal is gevonden, ontwikkelt de gewenste verandering zich moeiteloos omdat mensen elkaar zo goed weten te vinden dat elke actie, elk besluit en de oplossing van elk probleem bijdragen aan het succes. Het kost, net als bij het op gang brengen van een vliegwiel, dan steeds minder moeite om de gewenste verandering te versnellen.
