All our dreams can come true, if we have the courage to pursue them -Walt Disney
Eén van de meest gestelde vragen aan mij de afgelopen maanden, was de vraag of het kapitalisme ten einde is en vervangen wordt door een nieuw systeem. Er zijn mensen die zich eerder de ondergang van de wereld kunnen voorstellen dan het einde van het kapitalisme. Ik ben dit beeld in één van mijn eerste boeken (Weconomics Analyse: waarom onze welvaartsmachine aan vervanging toe is), al gaan nuanceren.
De werkelijkheid is dat er verschillende ontwikkelingen en varianten zijn van ’’het kapitalisme’ en deze ons honderden jaren lang hebben geholpen om tal van bestaande oplossingen te verbeteren. Van de manier waarop we voedsel, veiligheid, kleren, auto’s, televisies en smartphones produceren tot en met de manier waarop we vraag en aanbod van data organiseren. Er is geen sprake van ’’het kapitalisme’. Er zijn wel verschillende vormen, stadia en ontwikkelingen. De huidige welvaartsmachine, je mag het kapitalisme noemen, is ontworpen om ons meer welvaart te brengen: elke dertig jaar een verdubbeling, de afgelopen tweehonderd jaar een vertienvoudiging! Dat is een knappe prestatie. Maar de vraag is of deze machine, al dan niet met het juiste onderhoud en vervanging van onderdelen, ook in staat is om onze welvaart te verduurzamen?
Opbouwen, afbreken en opnieuw beginnen
En het antwoord daarop is ’’ja’ en ’’nee’, daar schiet je dus niet zoveel mee op. Maar laat ik het uitleggen. Laat ik beginnen waarom ’’nee’, de reden is heel eenvoudig: systemen worden niet ontworpen om de problemen die ze veroorzaken op te lossen. Je moet dus naar een nieuw ontwerp. Maar dat wil niet zeggen dat bestaande onderdelen van de ’’oude machine’ niet nuttig zouden kunnen zijn. Waarom ja: onze menselijke ontwikkeling bestaat niet uit opbouwen, afbreken en steeds helemaal opnieuw beginnen. Evolutie en innovatie bestaan uit het verbeteren van bestaande oplossingen. Door variatie, selectie en overerving neemt de kans op overleven toe.
Wanneer je deze artikelenreeks verder volgt zal je het standpunt, dat we de bestaande machine(onderdelen) kunnen gebruiken voor een nieuwe machine, wellicht verbazen. Ik gebruik vaak de termen nieuwbouw en greenfield organiseren. Maar ook dát is voortbouwen op het bestaande. Je kunt best een nieuw huis ontwerpen en bouwen en toch oude materialen gebruiken of je oude meubels meenemen. Je kunt best een nieuwe organisatie ontwerpen en opzetten en bestaande processen overhevelen.
Dat hebben we bijvoorbeeld ook met shared service centers en ERP-systemen gedaan. Wat ik met het concept van greenfield organiseren vooral wil bereiken is dat je een afweging kunt maken tussen enerzijds energie steken in het teruggaan naar het verleden, het verdedigen van het bestaande of het repareren ervan (veranderen) en anderzijds het bouwen van het nieuwe (vernieuwen). Veranderen is een nieuwe weg kiezen en vernieuwen is een nieuwe weg aanleggen. De tijd die je gebruikt voor het repareren van het verleden kun je niet aanwenden voor het bouwen van de toekomst. Daarbij gaat niet om het verandervermogen van organisaties, maar om het denkvermogen van mensen. Mensen moeten nadenken wat ze willen en daarna kunnen organisaties helpen dit te bereiken.
Beluister de bijbehorende podcast
Toepassing van technologie op welvaart
Honderdduizenden jaren hebben natuur, goden, koningen en omstandigheden ons leven bepaald, de laatste paar duizend jaar zijn we ons meer bewust van ons bestaan en de laatste paar honderd jaar zijn we meer en meer in staat systemen te ontwerpen en ontwikkelen om zélf onze welvaart te verbeteren. We kunnen steeds meer ons verlangen naar meer welvaart, welzijn en welbevinden daadwerkelijk realiseren door het ontwikkelingen en toepassen van technologie. En dan bedoel ik niet alleen de technologie waar veel mensen in eerste instantie aan zullen denken zoals de stoommachine, elektriciteit of de computer. Er is ook zoiets als organisatietechnologie. Zelf hanteer ik namelijk de brede definitie van technologie: de leer van de handelingen, waardoor de mens de voortbrengselen van de natuur of de menselijke geest tot hulpmiddelen ’’verwerkt’, ter bevrediging van zijn behoeften.
Welvaartsgroei
Dat betekent dat we welvaart en welvaartsgroei kunnen organiseren, maar dat betekent niet dat onze samenleving volledig maakbaar en controleerbaar is. Dat bewijst de coronacrisis wel: een ’’sullig DNA-strengetje’ legt een groot deel van onze samenleving plat en haalt onze manier van leven overhoop. Bij het volgen van deze artikelenreeks zou je de indruk kunnen krijgen dat ik onze samenleving als een maakbare en controleerbare samenleving zie. Maar dat is niet zo en de coronacrisis bewijst het tegenovergestelde. Maar er is een verschil tussen de illusie dat alles maakbaar en controleerbaar is en het inzetten van instrumenten om vooruit te komen.
Zo hebben we zelfs een instrument, we noemen het ook wel filosofie, om de juiste vragen te stellen. Vragen zoals: wat is vooruitgang, wanneer gaan we vooruit, wanneer hebben onze kinderen het beter? Of één van de meest gestelde vragen uit de filosofie die ik vaker gebruik om organisaties verder te helpen: waarom is er iets in plaats van niets? Misschien moeten we het meer gaan hebben over vooruitgang in plaats van groei, omdat groei geassocieerd wordt met de stijging van het bruto binnenlands product wat weinig over vooruitgang zegt. En vooruitgang begint met het stellen van de juiste vragen, daarna komen de meeste antwoorden vanzelf. Maar voordat we vragen stellen moeten we ons bewust zijn, bijvoorbeeld over het feit dat we de eerste generatie zijn die weten dat klimaatverandering ons leven ondragelijk en misschien onmogelijk zal maken en dat we de laatste generatie zijn die er nog iets aan kan doen.
Digitale lopende band
De coronacrisis laat ook zien dat het niet zo moeilijk is om bijvoorbeeld weer schone lucht te krijgen in China en vissen in de kanalen van Venetië. Het laat ook zien dat we ons prima redden met minder mobiliteit en we best samen kunnen werken als er een gezamenlijke vijand is. De meeste instrumenten die we nodig hebben om een brede en duurzame welvaart te organiseren zijn er al. De digitale lopende band, met blockchain als nieuwe technologie, zou je een nieuw instrument kunnen noemen, maar de onderliggende organisatieprincipes en patronen zijn er al langer. De oplossingen die we nodig hebben om uit de coronacrisis te komen, zijn er ook al langer. De instrumenten die we kunnen inzetten zijn al ontwikkeld. Niet aan de oppervlakte, niet op ’’applicatie-niveau’, maar wel in de basis, wel op het niveau van principes, perspectieven en patronen. We hebben nog geen passende infrastructuur voor corona bron- en contactonderzoek, maar we hebben wel blockchainapplicaties voor tracing- en tracking in voedselketens, wat vergelijkbaar is.
Onze evolutie
Aan het begin van de coronacrisis slaat de paniek om ons heen, dat is normaal en een oeroude reflex. Daarna volgt een fase van informatieverzameling, zodat we betere beslissingen kunnen nemen en niet meer de reflexen, waar we in de eerste fase op dreven, hoeven te gebruiken. Daarna volgt de fase van maakbaarheid, controleerbaarheid en beheersbaarheid. Ten slotte denken we achteraf alles eenvoudig te kunnen verklaren waardoor we de volgende keer weer niet goed voorbereid zijn. De Spaans-Amerikaanse schrijver en filosoof George Santayana hierover:
Zij die zich het verleden niet kunnen herinneren, zijn gedoemd het te herhalen.
Onze evolutie zit vol met tegenslagen, maar uiteindelijk komen we daar weer uit. Maar we zouden beter voorbereid kunnen zijn door beter te leren, beter samen te werken en technologie beter in te zetten. Dat zijn onze sterkste troeven en dat zijn precies dé elementen die een virus mist. Een vijand kun je het beste verslaan met elementen die jij wel hebt en je vijand niet.
Een crisis maakt ons bang en boos en we vinden niet dat we in die situatie moeten verkeren en geven bij voorkeur anderen daarvan de schuld. Maar de oorzaken van crises, waar we als mens mee te maken hebben, liggen bij de mens zelf. De meeste van onze problemen zijn menselijk, zelfs wanneer ze op het eerste oog ontstaan in de natuur, zoals een pandemie door het overspringen van een virus van dieren op mensen, een aardbeving in Groningen of watertekort en overstromingen in de zomer. En problemen die door de mens veroorzaakt worden kunnen ook door de mens opgelost worden, John F. Kennedy hierover:
Our problems are man-made, therefore they may be solved by man. And man can be as big as he wants. No problem of human destiny is beyond human beings.
Iedereen is verantwoordelijk voor zijn eigen daden
Dat is goed nieuws, we zijn niet overgeleverd. De meeste menselijke problemen worden veroorzaakt door slecht ideeën die toch in stand gehouden worden met ideeëntechnologie. Ideeëntechnologie bestaat voor een groot deel uit framing, waarbij door belanghebbende omstandigheden gecreëerd worden waardoor een slecht idee toch een goed idee lijkt te zijn en voortgezet of zelfs versterkt wordt, waarbij een onwerkelijkheid toch werkelijkheid en vaak een gedeelde werkelijkheid wordt. Eén van de slechtste ideeën is ons geloof in voortdurende economisch groei op een eindige planeet:
If you don’t have policy how to stop ongoing economic growth on a finite planet… don’t pursue it or you will be isolated or even prosecuted.
Volgens Thomas Rau moeten we naar een systeem waarin iedereen verantwoordelijk is voor de consequenties van zijn daden. We kunnen niet oneindig economisch doorgroeien en je kunt andere daar niet de schuld van geven. Niemand dwingt je om twee auto’s te kopen en drie keer per jaar met het vliegtuig op vakantie te gaan. Wij mensen kunnen ons verhouden tot wat ons treft. Ons leven bestaat een klein beetje uit wat ons overkomt en grotendeels uit hoe we daarop reageren. De mens vormt het middel en daarna vormt het middel ons. Op voorhand anderen of het systeem de schuld geven, maakt jezelf minderwaardig:
That people are selfish and that businesses pursue profit is not the fault of economics but of human nature (Financial Times).
Je kunt de regen niet verwijten dat je je paraplu vergeten bent. Slecht weer bestaat niet, wel slecht gekozen kleding. Alleen mensen kunnen kiezen. Als je verdwaald bent kun je je GPS wel de schuld geven, maar dat apparaatje heeft geen bewustzijn en kan er niets aan doen dat je verdwaald bent.
Toekomstgerichte oplossingen
Achter elk middel zit een mens die keuzes maakt. En als het mis gaat, terug willen gaan naar het verleden toen het nog goed ging is ook geen goed idee. Het zou immers raar zijn om terug te gaan naar de typemachine als je computer crasht. We moeten steeds op zoek gaan naar een verbetering van bestaande oplossingen en systemen niet alleen op efficiency ontwerpen, maar ook op ’’path-dependence’ en de mogelijk problemen die het daarmee veroorzaakt voor andere samenlevingen en toekomstige generaties. De aanwezigheid van een hulpmiddel kan de mens niet ontslaan van zijn morele verplichting te kiezen tussen wel of niet gebruiken. Een pastoor die de biecht afneemt kan Google gebruiken om te controleren of de kerkganger de waarheid spreekt, maar hoeft die niet te doen.
Duurzame welvaart een utopie?
Maar goed, terug naar deze artikelenreeks. Als gevolg van al die vragen over de coronacrisis die op me afkwamen, heb ik besloten een extra hoofdstuk toe te voegen aan het boek dat ik aan het schrijven was over de digitale lopende band. Maar dit hoofdstuk werd al snel een paar honderd pagina’s. Door de coronacrisis komen veel voorbeelden van duurzaamheidsproblemen, waar ik me al langer mee bezighoud, aan de oppervlakte. Op een gegeven moment liep het boek naar de duizend pagina’s en wie gaat dat nog lezen dacht ik? Toen heb ik besloten er een tweeluik, een diptiek van te maken. Het onderwerp van dat boek leende zich ook om op te splitsen. Het eerste deel van de Weconomics diptiek, gaat meer om de context en de ’’waarom vraag’, het tweede boek meer om de ’’wat- en hoe vraag’. Het eerste deel gaat over de organisatie van een brede duurzame welvaart, het tweede over het ontwikkelen en opzetten van digitale ecosystemen en daarbinnen de digitale lopende band als middel om tot deze welvaart te komen.
Ik weet het, veel mensen zullen zeggen dat het veranderen van de bestaande sociaaleconomische orde moeilijk, zo niet onmogelijk zal zijn. Mensen zullen zeggen dat het organiseren van een duurzame welvaart, met behulp van een andere ideologie, moderne organisatiekunde en datatechnologie, een utopie is. Ze kunnen zich het einde van het (Angelsaksische) kapitalisme en neoliberalisme moeilijk voorstellen. En toch ga ik, en meer mensen met mij waaronder veel Weconomics partners, door. Ik weet dat veel mensen verlangen naar een andere wereld en ik geloof erin dat wij als mens in staat zijn onze welvaart breed en duurzaam te organiseren. De ideeën, middelen en technologie hiervoor zijn er al of komen er wel. We leggen met de Weconomics boeken en gedachtegoed alvast een pad, waar de komende tijd steeds meer mensen op kunnen lopen. Dat doet me denken aan een passage uit de film ’’Under The Tuscan Sun’ wanneer Vincent Riotta (in de rol van Martini) tegen Diana Lane (in de rol van Frances Mayes) zegt:
Signora, between Austria and Italy, there is a section of the Alps called the Semmering. It is an impossibly steep, very high part of the mountains. They built a train track over these Alps to connect Vienna and Venice. They built these tracks even before there was a train in existence that could make the trip. They built it because they knew some day, the train would come.
Ik wens je veel inspiratie en plezier bij het lezen van deze artikelen en bij je eigen reis.
Lees hier het vorige artikel uit deze reeks
Extract van boek: ’’Duurzame Welvaart Organiseren’
Voor een overzicht van alle longreads en podcasts ga naar de Weconomics website
