Onderlinge afspraken met professionele opdrachtgever
Als partijen de opzegbevoegdheid van de opdrachtgever willen beperken, moet dit expliciet worden overeengekomen in de opdrachtovereenkomst. Dit onderstreept nog maar eens het belang van het opstellen van een correcte en juridisch houdbare opdrachtovereenkomst. Partijen kunnen dit bijvoorbeeld doen door op te nemen dat opzegging alleen mogelijk is onder bepaalde voorwaarden of een gewichtige reden. Opdrachtgever en zzp’er kunnen ook een opzegtermijn overeenkomen en/of afspraken maken over een vergoeding. Maar let op: als een opdrachtgever een niet-professionele opdrachtgever is, dan kan de opzegbevoegdheid niet worden beperkt (artikel 7:413 BW). Met een niet-professionele opdrachtgever wordt een natuurlijk persoon (particulier) bedoeld die een opdracht heeft verstrekt anders dan in de uitoefening van een beroep of bedrijf (artikel 7:408 lid 3). Een niet-professionele opdrachtgever kan dus altijd, zonder opzegtermijn en/of schadevergoeding, de opdrachtovereenkomst per direct beëindigen.
De aanvullende werking van de redelijkheid en billijkheid
Een andere mogelijkheid is dat de aanvullende werking van de redelijkheid en billijkheid op overeenkomsten (artikel 6:248 lid 1 BW) kunnen meebrengen dat de opdrachtgever de opdrachtovereenkomst alleen mag opzeggen als hij hiervoor een zwaarwegende grond heeft, ondanks dat hierover geen afspraken zijn gemaakt in de opdrachtovereenkomst. Het ontbreken van een zwaarwegende grond voor opzegging doet zich in de praktijk niet snel voor. Eerder zullen de redelijkheid en billijkheid meebrengen dat de opzegbevoegdheid van de opdrachtgever wordt beperkt, omdat hij een opzegtermijn in acht moet nemen of omdat hij een (schade)vergoeding moet betalen.
Geen opzegtermijn
Stel dat je als opdrachtgever bijvoorbeeld een opdrachtovereenkomst voor onbepaalde tijd, die al vijf jaar loopt, met onmiddellijke ingang opzegt, dan kan het feit dat je geen redelijke opzegtermijn in acht hebt genomen, een verplichting tot schadevergoeding opleveren. Je stelt de wederpartij dan immers voor een voldongen feit, zonder dat hij of zij tijdig heeft kunnen anticiperen op die beëindiging, bijvoorbeeld door het zoeken naar een andere opdracht of vervangende zzp’er. Wat een redelijke opzegtermijn is, hangt af van de omstandigheden van het geval, bijvoorbeeld de reden van de opzegging, de duur van de samenwerking en de gevolgen voor de wederpartij (Gerechtshof ‘s-Hertogenbosch, 10-05-2016, ECLI:NL:GHSHE:2016:1835).
Schadevergoeding
Ook kan uit de aard van de overeenkomst voortvloeien dat je als opdrachtgever bij tussentijdse beëindiging schadeplichtig bent. Bijvoorbeeld wanneer je een opdrachtovereenkomst sluit met een zzp’er voor een jaar en de opdrachtgever na twee maanden besluit om de overeenkomst tussentijds op te zeggen (omdat de opdrachtgever bijvoorbeeld vindt dat de opdracht geen meerwaarde heeft). De zzp’er heeft in dat geval gerekend op bepaalde inkomsten voor de resterende tien maanden, waarbij hij of zij ook geen andere opdrachten heeft aangenomen of andere opdrachten heeft laten schieten. Of de zzp’er heeft opdrachten opgeschoven in tijd, zonder dat hij of zij die weer naar voren kan trekken. Wellicht heeft hij of zij in die eerste twee maanden mogelijk ook al relatief veel onkosten moeten maken. In dat geval kan het onredelijk zijn, gelet op de aard van de overeenkomst en de redelijkheid en billijkheid, om de overeenkomst tussentijds op te zeggen met als gevolg dat de zzp’er mogelijk recht heeft op een schadevergoeding. Of er sprake is van schadeplichtigheid, zal in de praktijk veelal door een rechter moeten worden beoordeeld.
Soorten vergoeding
Als de opdrachtgever de opdrachtovereenkomst tussentijds beëindigt, dan kan hij dus een vergoeding verschuldigd zijn aan de opdrachtnemer. Deze vergoeding kan zien op onkosten, schade of een vergoeding voor gederfd loon. De onkosten moeten alleen worden vergoed aan de opdrachtnemer als dit niet is inbegrepen in de vergoeding De schade moet worden vergoed als de opdrachtgever de opdracht onregelmatig heeft beëindigd, bijvoorbeeld door geen rekening te houden met de (redelijke) opzegtermijn of wanneer de schadeplichtigheid voortvloeit uit de aard van de overeenkomst en de redelijkheid en billijkheid. Daarnaast kent de wet in artikel 7:411 BW een speciale regeling over het recht op een vergoeding bij tussentijdse beëindiging van de opdracht. Op grond van dit wetsartikel heeft de zzp’er toch recht op een naar redelijkheid vast te stellen deel van het loon bij tussentijdse beëindiging van de opdracht, afhankelijk van onder meer de reeds verrichte werkzaamheden, het voordeel dat de opdrachtgever daarvan heeft en de grond waarop de overeenkomst is geëindigd. De zzp’er heeft recht op de volledige vergoeding indien het einde van de opdrachtovereenkomst aan de opdrachtgever is toe te rekenen en de betaling van de volledige vergoeding, gelet op alle omstandigheden van het geval, redelijk is.
Goed opdrachtgeverschap: wanprestatie & overmacht
Een overeenkomst van opdracht kan ook worden opgezegd wegens een tekortkoming in de nakoming (wanprestatie). Zo kan sprake zijn van wanprestatie aan de zijde van de zzp’er, indien hij of zij zijn of haar verplichtingen jegens de opdrachtgever niet nakomt en vice versa. Een beroep op wanprestatie houdt geen stand wanneer sprake is van overmacht in de zin van artikel 6:75 BW. De wettelijke drempel hiervoor ligt echter hoog. Uitgangspunt is dat er slechts sprake is van overmacht indien nakoming (praktisch) onmogelijk is en geen alternatieve oplossing voorhanden is. Een beroep op overmacht kan bijvoorbeeld gerechtvaardigd zijn wanneer een evenement van de opdrachtgever, waarvoor de zzp’er is ingeschakeld, wegens coronamaatregelen is afgelast of het pand van de opdrachtgever gesloten moet blijven. Of daadwerkelijk sprake is van overmacht, dient voor iedere specifieke situatie afzonderlijk beoordeeld te worden, aangezien partijen hier ook afwijkende afspraken over kunnen maken in de opdrachtovereenkomst.
Wijziging of (gedeeltelijke) ontbinding wegens onvoorziene omstandigheden
De rechter kan op grond van artikel 6:258 BW de opdrachtovereenkomst wijzigen of (gedeeltelijk) ontbinden wegens onvoorziene omstandigheden. Deze onvoorziene omstandigheden moeten van dusdanige aard zijn dat de wederpartij naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid niet mag verwachten dat de opdrachtovereenkomst ongewijzigd van kracht blijft. Hierbij is doorslaggevend of partijen in het contract rekening hebben gehouden met het risico dat de omstandigheid zich zou kunnen voordoen.
Eenzijdig opzeggen van de opdrachtovereenkomst door de zzp’er
De opdrachtnemer (de zzp’er) mag in beginsel alleen een opdrachtovereenkomst voor onbepaalde tijd (die niet eindigt door volbrenging, artikel 7:408 lid 2 BW) opzeggen. Een opdrachtovereenkomst voor bepaalde tijd mag de zzp’er alleen opzeggen als sprake is van een gewichtige reden. Of daarvan sprake is, hangt af van de omstandigheden van het geval. Voorbeelden van een gewichtige reden zijn een verstoorde werkrelatie of een verschil van inzicht over de uit te voeren werkzaamheden. Partijen kunnen de opzeggingsbevoegdheid van de zzp’er wel uitbreiden door hierover een bepaling in de opdrachtovereenkomst op te nemen. Doen partijen dit niet en is er geen sprake van een opdrachtovereenkomst voor onbepaalde tijd of gewichtige reden, dan kan de zzp’er aansprakelijk worden gehouden voor de schade die de opdrachtgever lijdt als gevolg van de onrechtmatige opzegging.
Conclusie goed opdrachtgeverschap
Concluderend kunnen we stellen dat de mogelijkheden om de opdrachtovereenkomst (tussentijds) te beëindigen voor de opdrachtgever ruimer zijn dan de mogelijkheden voor de zzp’er. Uitgangspunt is dat de opdrachtgever te allen tijde de opdrachtovereenkomst kan stopzetten. Dit betekent overigens niet dat de zzp’er ook te allen tijde is overgeleverd aan de grillen van de opdrachtgever. Op grond van de omstandigheden van het geval en de aard van de overeenkomst kan het namelijk wel zo zijn dat gelet op de aanvullende werking van de redelijkheid en billijkheid een plotselinge, eenzijdige opzegging te nadelig is voor de zzp’er en een opzegtermijn in acht had moeten worden genomen. Indien dat niet is gebeurd door de opdrachtgever, kan er alsnog een schadevergoeding aan de opdrachtnemer worden toegekend. Daarnaast zijn er mogelijkheden om onkosten en gederfd loon te vorderen. Bovendien kunnen beide partijen in de opdrachtovereenkomst onderlinge afspraken maken over het tussentijds opzeggen van de overeenkomst. Deze onderlinge afspraken gaan altijd voor de regels met betrekking tot opzegging of een andere vorm van beëindiging, zoals wanprestatie of onvoorziene omstandigheden. Dergelijke onderlinge afspraken kunnen overigens alleen worden overeengekomen tussen professionele partijen en mag niet worden bedongen bij natuurlijke personen die een opdracht verstrekken. Voor de zzp’er geldt dat hij of zij de opdrachtovereenkomst alleen mag opzeggen indien het gaat om een opdracht voor onbepaalde tijd of wanneer er sprake is van gewichtige redenen als het gaat om een opdracht voor bepaalde tijd. Naast het beperken van de opzegmogelijkheden voor de opdrachtgever, kunnen partijen ook overeenkomen de opzegmogelijkheden voor de zzp’er daarentegen uit te breiden. Zowel opdrachtgever als opdrachtnemer doen er dus goed aan om van tevoren uit te zoeken hoe het zit met de opzegging en hierover eventueel afspraken te maken in de opdrachtovereenkomst met een professionele opdrachtgever.
